تا پیش از شیوع عالم‌گیر بیماری کرونا هنجار‌های اجتماعی ایران آن‌قدر سنگین بود که در عرصه رسمی و قانونی برای الکل و مشتقاتش غیر از بازار محدود مراکز درمانی و بیمارستانی بازار دیگری نبود؛ این سوای بازار سیاه و غیرقانونی است که از بعد پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون برای عرضه مشروبات الکلی قاچاق و دست‌ساز به‌وجود آمده و گاه‌وبیگاه خبر مسمومیت منجر به فوت یا کوری مشتریانش افکار عمومی را شوکه می‌کند. اما در چهارماهی که از آمدن کرونا به ایران می‌گذرد الگوی رفتار‌های بهداشتی مردم آن‌قدر زیرورو شده است که حالا الکل و مشتقاتش برای خود در سبد بهداشتی و دارویی خانوار‌ها صاحب جایگاه مشخص و تعریف شده‌ای است؛ شاهد این مدعا بطری‌های کوچک حاوی ژل‌های ضدعفونی‌کننده و شوینده‌های الکلی هستند که این روز‌ها مدام توسط مردم خریده و خالی می‌شوند.
کافی است به‌یاد آوریم تنها در هفته‌های نخست شیوع بیماری کرونا این دست از شوینده‌ها آن‌قدر نایاب شده بود که حتی مراکز بهداشتی و درمانی نیز در مقام عمده مشتریان ثابت و سنتی این کالا برای تامین‌اش دچار زحمت جدی شده بودند؛ صحبت از روز‌هایی است که در آن هرچیزی که گمان می‌رفت ذره‌ای الکل دارد یا به شدت نایاب بود و یا به شدت گران و در این میان کم نبودند سوداگران که برای غش در معامله، هر ترفندی را به‌کار بستند از احتکار گرفته تا کم فروشی، تقلب و گران‌فروشی. کار آن‌قدر بالا گرفت که عاقبت دولت برای سامان‌دادن اوضاع آستین بالازد و ضمن کشیدن خط‌ونشان برای سودجویان شرایط واردات و تولید الکل را به‌شدت تسهیل کرد.
برای همین بیراه نیست که اگر بگوییم در دوران شیوع کرونا و پساکرونا یکی از سبک‌های تغییریافته زندگی مردم ایران همین روی‌آوردن شهروندان عادی و معمولی به استفاده ثابت از شوینده‌های الکلی است؛ اما در این میان هنوز واردات مسیر اصلی تامین الکل مصرفی در ایران است و به باور کارشناسان حوزه‌های مختلف آن‌طورکه باید و شاید هیچ برنامه‌ای برای استفاده از ظرفیت‌های تولید الکل داخل کشور وجود ندارد.
در همین رابطه مرتضی افقه، اقتصاددان حوزه کشاورزی بیان می‌کند: الکل‌سازی صنعتی پرسود و استراتژیک است؛ هم برای مصارف بهداشتی و دارویی داخل کشور بازار دارد و هم مشتریان خوبی در میان کشور‌های همسایه و منطقه دارد؛ فقط باید برای استفاده از این ظرفیت‌ها اراده کافی وجود باشد؛ هم اشتغال ایجاد می‌شود و هم کشاورزی مطرود ایران جانی تازه خواهد گرفت.
وی با یادآوری اینکه معدود واحد‌های سازنده الکل در ایران در جوار مجتمع‌های کشت و صنعت قند و شکر فعالیت دارند، ادامه می‌دهد: این واحد‌ها به تدریج فعالیت خود را از سال‌های قبل تا بعد از انقلاب آغاز کرده‌اند، اما با مشکلاتی که این روز‌ها در صنعت قند و شکر وجود دارد هیچ بعید نیست که این واحد‌ها نیز با مشکلاتی روبه‌رو باشند؛ هرچه باشد صنعت الکل‌سازی جزو صنایع وابسته به قند و شکر است؛ باورکردنش سخت است، اما زمانی بود که همین محدود واحد‌های الکل‌سازی هم نبودند و در نتیجه تفاله استحصال قند و شکر به‌هدر می‌رفت و حتی در مواردی به جای قیر بابت مالچ‌پاشی زمین خاکی مناطق بیابانی استفاده می‌شد.
افقه به صراحت می‌گوید: درست است که در سایر کشور‌ها تولید الکل به قصد مصرف خوراکی انجام می‌شود، اما در ایران قرار است این اتفاق به قصد تامین نیاز‌های بهداشتی و درمانی باشد؛ متولیان جامعه حساب کنند در نتیجه اتفاقات بعد از کرونا چه حجم از پول را قرار است صرف واردات الکل کنند و بعد بسنجند که آیا با استفاده از ظرفیت‌های داخلی چه میزان صرفه‌جویی و درآمد ارزی نصیب کشور خواهد شد.
علاوه‌براین‌ها در داخل کشور ظرفیت‌های دیگری نیز برای تولید کشور وجود دارد؛ پایه الکل مواد قندی موجود در موادغذایی است؛ روزانه چه میزان مواد سلولوزی و غذایی دور ریخته می‌شود؟ اگر بخش عمده این پسماند‌های غذایی مواد قندی باشد، می‌توان از طریق معاونت‌های پسماند شهرداری‌ها برای ساخت کارخانه‌های الکل‌سازی و مانند کارخانه‌های بازیافت و کودسازی نیز از این ظرفیت به نفع مردم و کشور استفاده کرد؛ جدا از این اگر محموله غذایی واجد شرایطی به هر دلیل فاقد استاندار‌های لازم برای توزیع مصرفی است چرا به جای امحا تبدیل به الکل صنعتی نشود؟
کامبیز لعل، اقتصاددان حوزه بهداشت و درمان نیز عقیده دارد که یکی از تغییرات ضروری دوران پساکرونا حرکت اقتصاد ایران به سمت خودکفایی نسبی در صنعت تولید الکل است؛ وی که باور دارد بخش صنعت ایران هیچ شناختی با ملزومات بخش سلامت نداشته و برای همین نمی‌توان در مواقع اضطراری روی کمک آن حساب کرد می‌گوید: از نمونه‌های این ناآشنایی مهجوربودن واحد‌های سازنده الکل در ایران است. نهایت تولید اتانول در ایران به ظرفیت محدود صنایع وابسته تولید شکر از نیشکر و چغندرقند است؛ واقعیت این است که در همه‌جای دنیا غلات منشا اصلی تهیه اتانول محسوب می‌شوند، اما در ایران از چنین ظرفیتی هنوز استفاده نشده است؛ درست است که مصرف الکل در ایران تنها به موارد پزشکی محدود شده، اما در مواجهه با مواقعی نظیر بحران کرونا شاید نتوان به‌راحتی از خارج اتانول وارد کشور کرد، همین حالا اگر شرایط کشت نیشکر و چغندر تغییر کرده باشد ممکن است بر ظرفیت محدود کارخانه‌های اتانول‌سازی داخل کشور هم تاثیرش را گذاشته باشد.
لعل که مدعی است با وجود شرایط ویژه جامعه ایران تا پیش از بحران کرونا میزان الکل تولیدشده داخلی برای مصارف محدود پزشکی و بهداشتی ناکافی بود و بخش عمده الکل مصرفی ایران به‌صورت مستقیم از کشور‌های اروپایی و یا از طریق کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس از آمریکا تامین می‌شد ادامه می‌دهد: فرض کنید بار دیگر مثل دوره شیوع کرونا مصرف ضروری این کالا افزایش یابد و آنگاه کشور‌های تامین‌کننده به‌دلایلی مثل تحریم‌ها از عرضه این محصول خودداری کنند. آن‌وقت تکلیف جامعه چیست؟ نمی‌توان دست روی دست گذاشت و اجازه داد تا چنین فاجعه‌ای اتفاق بیفتاد.
این اقتصاددان حوزه بهداشت و درمان با یادآوری اینکه در بیشتر کشور‌های سازنده الکل، این کالا نه برپایه صنایع قند و شکر که بر پایه زراعت انواع مختلف غلات تولید می‌شود، ادامه می‌دهد: همین حالا عمده الکل مصرفی این روز‌ها را می‌توان با توجه به ظرفیت کشت غلات در ایران در کارخانه‌های اتانول‌سازی جدید ساخت.
همچنین در این سال‌ها حواشی بسیاری در رابطه با تعیین تکلیف ذرت‌های آلوده وجود داشت، اما در نهایت اواخر سال گذشته تصمیم براین شد تا ذرت‌ها که برای تعیین تکلیف به سازمان اموال تملیکی واگذار شده بود، به کشور‌های غیرهمسایه صادر شود. براین‌اساس سازمان اموال تملیکی اعلام کرد که حدود ۱۲۵ هزار تن ذرت را تحویل گرفته و در اقدامی که برای فروش به کشور‌های غیرهمسایه داشته بخشی از آن به یک تاجر ایرانی فروخته شد تا بتواند طبق شرایط تعیین شده آن را صادر کند.
اما در سال جاری و با توجه به نیازی که کشور به الکل به‌دلیل شیوع ویروس کرونا داشت در ماه‌های اخیر رئیس‌جمهوری دستور داد تا درصورت امکان این محموله ذرت به الکل تبدیل شود که چندی پیش سازمان اموال تملیکی اعلام کرد بررسی‌ها در این رابطه آغاز شده است.
طبق گفته میرمعینی، عضو هیات‌مدیره و معاون بهره‌برداری و فروش سازمان اموال تملیکی، پیش از این سه نمونه از ذرت‌های آلوده که حدود ۱۵۰۰ تن بود به شرکت‌های تولید الکل اصفهان منتقل شد تا تحت نظارت استانداردی مورد بررسی و آزمایش قرار گیرد، ولی تاکنون اصفهان نتیجه بررسی و آزمایشات خود را اعلام نکرده است. با توجه به مشخص‌نبودن نتایج بررسی‌ها در نهایت به شخصی که ذرت‌ها را فروخته بودیم اعلام کردیم که این ذرت‌ها برای تبدیل به الکل در داخل کشور باید با نظارت عالیه وزارت صنایع دفاع انجام شود. وی افزود: با توجه به اینکه صنایع دفاع دستگاه‌های پیشرفته‌ای در اختیار دارد می‌تواند با روش‌های پیشرفته خود در رابطه با پاک‌سازی سم آفلاتوکسین از پسماند‌های باقی‌مانده اقدام کند و از این بابت مطمئن باشیم که الکل تولیدشده هیچ خطری برای مردم و مصرف‌کنندگان نخواهد داشت.
در ادامه کامبیز لعل، اقتصاددان حوزه بهداشت و درمان مطرح می‌کند: در ایران الکل غیراز مصرف بهداشتی و پزشکی مصارف دیگری هم خواهد داشت، الزاما محصول این صنایع قرار نیست تا روز مبادا صرفا مصرف بهداشتی داشته باشند و می‌توان از آن‌ها به‌عنوان یکی از مکمل‌های بنزین خودرو استفاده کرد؛ مدت‌هاست که در دیگر کشور‌های دنیا اتانول یکی از مکمل‌های اصلی سوخت بنزین است، اما در ایران معلوم نیست که مسئولان وزارت نفت به چه دلیلی هنوز دست نگه‌داشته‌اند و ترجیح می‌دهند تا از مکمل MTBE که دیگر مورد تایید نیست استفاده کنند؛ جالب است که حتی این مکمل در بنزین صادراتی ایران هم نباید وجود داشته باشد.
منبع: اقتصاد 24