داروهای ضد میکروب منابع ارزشمندی هستند که در سراسر جهان برای درمان انواع عفونت‌ها در انسان‌ها و حیوانات مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما ظهور سویه‌های مقاوم به داروهای ضدمیکروب، اثربخشی این منابع ارزشمند را کاهش داده و سلامت و اقتصاد جوامع را با تهدید روبه‌رو کرده است. به طوری که مقاومت میکروبی به یکی از پراهمیت‌ترین مسائل بهداشت عمومی از منظر سازمان جهانی بهداشت تبدیل شده است.
مقاومت میکروبی یا مقاومت دارویی عبارت است از کاهش اثر یک دارو در درمان یک بیماری یا کاهش اثر آن در بهبود نشانه‌های بالینی. مقاومت میکروبی به طور طبیعی رخ می‌دهد اما استفاده نادرست از آنتیبیوتیکها در انسان و دام روند مقاومت میکروبی را به طور قابل‌توجهی تسریع می‌کند. در واقع مقاومت میکروبی به معنای مقاومت یک ریززیستمند به یک یا چند داروی ضدمیکروبی است که پیش از آن به این داروها حساس بوده است.
باکتری‌ها موجودات زنده هوشمندی هستند که در مقابل ناسازگاری‌های محیطی مانند قرارگرفتن در معرض آنتیبیوتیکها از خود واکنش نشان می‌دهند؛ به بیان دیگر تغیرات ژنتیکی از جمله جهش در باکتری‌ها منجر به مقاوم شدن آنها و ظهور باکتری‌های مقاوم به آنتیبیوتیکها می‌شود. همچنین این موجودات چرخه زندگی بسیار سریعی دارند و با روش‌هایی می‌توانند ژن‌ها را به یکدیگر انتقال دهند، به این معنی که هرگاه ما روشی جدید برای مقابله با باکتری‌ها پیدا کنیم، آنها خیلی سریع به ژن‌های جدیدی برای مقاومت در برابر آنتیبیوتیکها دست پیدا می‌کنند و این ژن‌ها را به باکتری‌های دیگر انتقال می‌دهند تا آنها نیز در برابر آنتیبیوتیکها مقاوم شوند.
مقاومت دارویی، یکی از مهم‌ترین مسائل قرن حاضر است. طبق گزارش منتشر شده در سال ۲۰۱۴، مقاومت در برابر آنتیبیوتیکها ۳۰۰ میلیون نفر را در سراسر جهان تا سال ۲۰۵۰ به کام مرگ می‌کشاند.
طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی بحران مقاومت در برابر داروها در حال تبدیل شدن به یک مشکل جدی است و قبل از اینکه نشانه‌هایی از مقاومت دارویی در مناطق خاص جهان دیده شود، باید تدابیری برای این موضوع درنظر گرفت.
کارشناس مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم دانشگاه علوم پزشکی شیراز مصرف بی‌رویه، نامناسب یا بیش از اندازه آنتیبیوتیکها را موجب گسترش مقاومت میکروبی دانست و یادآور شد: میکروب‌ها با ایجاد ژن مقاوم در برابر آنتیبیوتیکها این مقاومت را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کنند؛ ازاین‌رو تجویز نکردن آنتی‌بیوتیک در عفونت‌های ویروسی و مواردی که عفونت باکتریای ثابت نشده است، باید همیشه مدنظر قرار گیرد.
28 آذر 1397، فاطمه فاقعی کارشناس مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم دانشگاه علوم پزشکی شیراز با بیان اینکه خطر بروز مقاومت در برابر آنتیبیوتیکها، امروزه به سطح هشدار رسیده است، تاکید کرد تداوم این امر سلامت افراد و جامعه را با خطر جدی مواجه می‌کند [1]:
وی بیان کرد: بیماری‌های عفونی شایع‌ترین علت مراجعه و بستری بیماران در بیمارستان است که بار مالی بسیاری بر سیستم‌های بهداشتی تحمیل می‌کند. علاوه‌براین، انتخاب آنتی‌بیوتیک موثر و ایمن در درمان عفونت‌ها نقش بسزایی دارد.
8 اردیبهشت 1398، داوود یادگاری رئیس مرکز تحقیقات عفونی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: براساس پیش‌بینی‌ها، سال ۲۰۵۰ مرگ بر اثر مقاومت دارویی بیش از سرطان است [2]:
وی ادامه داد: طبق پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۵۰، ۱۰ میلیون نفر بر اثر مقاومت دارویی فوت می‌کنند و این درحالی است که در همین سال تنها ۸.۲ میلیون نفر بر اثر انواع بیماری‌های سرطان می‌میرند. دکتر یادگاری اضافه کرد: مرگ‌ومیر‌های ناشی از مقاومت میکروبی در کشور‌های جهان سوم افزایش داشته و در کشور‌های آسیایی بیشتر از سایر کشور‌های دنیا بوده است و امروزه در کشور‌های آسیایی چهار میلیون و ۷۳۰ هزار نفر به دلیل مقاومت میکروبی فوت کرده‌اند. وی افزود: با یک برنامه‌ریزی صحیح می‌توان مصرف آنتیبیوتیکها را در بیماران به یک اندازه قابل‌قبول و استاندارد رساند و در این راستا باید درخصوص مصرف صحیح انواع مسکن و آنتی‌بیوتیک آموزش‌های لازم به مردم و حتی پزشکان در راستای جلوگیری از تجویز بیش‌ازحد داده شود.
یادگاری گفت: کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک سبب کاهش هزینه‌های درمان بیماران و زمان بستری مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی و بیمارستان‌ها می‌شود و ما باید در این خصوص آموزش‌های لازم را به عموم جامعه بدهیم. وی یادآوری کرد: مقاومت دارویی در طیور و حیوانات وجود دارد به طوری که در حدود ۸۰ درصد از مقاومت‌های میکروبی مربوط به طیور و حیوانات است.
27 آذر 1397، گودرز صادقی استاد فارماکولوژی و مدیرگروه علوم زیستی مقایسه‌ای دانشگاه تهران با بیان اینکه مصرف آنتیبیوتیکها در کشور نظارت شده نیست، تصریح کرد: استفاده از آنتیبیوتیکها در دام و طیور، مقاومت دارویی را توسعه می‌دهند و انسان را هم بی‌سلاح می‌کند [3]:
وی ادامه داد: مشکل اصلی در زمینه استفاده از آنتیبیوتیکها این است که کشور ما دارونامه رسمی دامپزشکی ندارد. حتی اگر دامپزشک یا دامپروری تخلف کند، معیاری برای رسیدگی به عملکرد او و تخلف‌های انجام شده، وجود ندارد. صادقی افزود: برخی از آنتیبیوتیکها برای انسان بسیار استراتژیک است یا مانند کلرامفنیکل عوارض شدیدی در انسان ایجاد می‌کند که نباید در خوراک دام استفاده شود. او ادامه داد: براساس شواهد موجود، کلرامفنیکل که البته برای انسان دیگر یک داروی محوری محسوب نمی‌شود، در ایران با وجود ممنوعیت به عنوان محرک رشد در طیور استفاده می‌شود.
منابع:
[1]: ایسنا، 28 آذر 1397، خطر مقاومت آنتی‌بیوتیکی سلامت جامعه را تهدید می‌کند
[2]: حکیم مهر، 8 اردیبهشت 1398، ۸۰ درصد از مقاومت‌های میکروبی، مربوط به طیور و حیوانات است
[3]: انجمن واردکنندگان دارو، افزودنی و مواد بیولوژیک دام، 27 آذر 1397، استفاده از آنتیبیوتیکها در دام و طیور، مقاومت دارویی را توسعه می‌دهد