به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، استان گلستان در تاریخ 26 اسفند سال 1397 برای بار دیگر شاهد بارش‌های سهمگین چند روزه و به دنبال آن از تاریخ 27 اسفند 1397 لغایت اواخر فروردین سال 1398 شاهد سیلی مهیب بود به نحوی که ضمن ایراد خسارات سنگین در مناطق بالادست، شاهد آبگرفتگی بخشی از شهرهای گنبدکاووس، انبارالوم، سیمین‌شهر و به ویژه شهرهای آق‌قلا و گمیشان و ده‌ها روستای مسیر گرگانرود و حتی قره‌سو و ده‌ها هزار هکتار اراضی کشاورزی و تاسیسات اقتصادی بود.
این سیل نه اولین سیل استان گلستان بوده و نه آخرین آنها خواهد بود و با توجه به عوامل مختلف اعم از عوامل اصلی شامل شدت، مدت بارش و عوامل تشدید کننده از جمله زمین‌شناسی و خاک، شیب و پوشش طبیعی، تغییر کاربری اراضی، کاهش تراکم جنگل‌ها و مراتع، جانمایی نامناسب ابنیه مسکونی و راه‌های ارتباطی، خشکسالی و افزایش دامنه سیل، بروز جریان‌های گلی، واریزه‌ای، حمل درختان، عدم رعایت حریم و بستر رودخانه‌ها و مسیل‌ها، مسدود شدن مقطع رودخانه‌ها، مسدود شدن دهانه پل‌ها و ... لازم است نکاتی توسط عموم مردم و دستگاه‌های دولتی مورد توجه قرار گیرد که ذیلا به آنها اشاره می‌شود.
بدیهی است که هر یک از نکات مورد اشاره و طیف اثرات آن در کاهش تشدید سیل و حتی تعدیل آن خود نیازمند توضیحات بیشتری است که در این مقال نمی‌گنجد و لازم است در نوشتارهای دیگر توسط اهل فن مورد تشریح بیشتر قرار گیرد.
1- هم اکنون با گذشت بیش از 17 سال از سیل عظیم سال 1380 استان گلستان، و سیل‌های بعد از آن از جمله سیل اخیر (اسفند 97 و فروردین 98)، به نظر می آید جای «مرکز مطالعات و تحقیقات سیل» به عنوان یک مرکز کشوری در استان گلستان هنوز خالی است و با توجه به سابقه سیل در استان گلستان و مزایای دیگر، بسیار به جاست اگر مدیران استان و کارشناسان و دانشمندان مرتبط با موضوع، همت خود را برای تاسیس این مرکز جزم کنند.
2- اخطار هواشناسی باید دقیق باشد یعنی هم «میزان بارش» را پیش‌بینی کند و هم «محل بارش» و هم «زمان بارش» را. فاصله زمانی هم حداقل یک هفته باشد تا بتوان برنامه آمادگی سیلاب و تنظیم سدها را انجام داد. برای پیش‌بینی‌های دقیق‌تر نیاز به تجهیزات مدرن‌تر از جمله رادار موسوم به «سی باند» و نیز ملحقات آن است، تکمیل شبکه ایستگاه‌های هواشناسی و باران‌سنجی در سطح استان به ویژه ایستگاه‌های ثبت‌کننده و آنلاین (110 ایستگاه) نیز از عوامل موثر در پیش‌بینی بارش است.
3- مطالعه و اجرای طرح‌های آبخیزداری در حوضه‌های بالادست، بخشی از مقدار و سرعت سیلاب را تعدیل کرده و رسوب را نیز کاهش می‌دهد.
4- افزایش پوشش گیاهی، جنگل‌کاری و احداث باغ در بالادست جاده بین‌المللی نوکنده تا تنگراه، سرعت آب و میزان رسوب را کاهش می‌دهد.
5- تکمیل شبکه ایستگاه‌های آب‌سنجی در تمام رودخانه‌ها و سرشاخه‌ها به ویژه ایستگاه‌های ثبت‌کننده و آنلاین در ثبت و آمادگی در مقابل روان‌آب‌های حاصل از بارش‌ها و زمان رسیدن به شهرها و روستاها نقش مهمی ایفا می‌کند.
6- مطالعه و اجرای طرح‌های هشدار سیل در حوضه‌های بالادست شهرها مجموعه‌های مهمی است که در حفظ جان و مال مردم نقشی اساسی دارد.
7- سد وشمگیر با گذشت حدود 50 سال از عمر آن، نیاز به علاج بخشی دارد، افزایش حجم مخزن و تعمیرات اساسی دریچه‌های پایاب سد در اولویت اول و ایستگاه‌های پمپاژ، شبکه‌ها و زهکش‌ها در اولویت بعدی می‌تواند بخشی از سیلاب را مدیریت کند.
8- تسریع در تکمیل سدهای نرماب در مینودشت، چایلی (مختومقلی فراغی) در مراوه‌تپه و آقدکش در آق‌قلا نقش مهمی در ذخیره‌سازی و نیز تعدیل سیلاب دارند.
9- مطالعات، مجوزها و آغاز عملیات سدهای قره‌چای در رامیان و شصتکلاته در گرگان به نوبه خود در مدیریت سیلاب اهمیت دارند، ظرفیت مدیریت سیلاب در این سدها لحاظ شود.
10- تسریع در تکمیل طرح زهکشی اراضی اولویت‌دار غرب استان ( ترکمن، گمیشان، کردکوی، آق‌قلا، گرگان) در هدایت بخش زیادی از سیلاب پخش شده در دشت کمک می‌کند.
11- مطالعه و اجرای فیوز (تاسیسات و کانال)های انحراف سیلاب رودخانه‌های گرگانرود، قره‌سو و هدایت ایمن سیلاب تا دریا نقش تسکین‌دهنده سیلاب‌های بیش از ظرفیت رودخانه را ایفا می‌کنند.
12- تسریع در تکمیل نقشه‌برداری و کاداستر بستر و پیرامون رودخانه‌ها و تعیین حد بستر و حریم رودخانه‌ها و اعلان عمومی که از حدود 2850 کیلومتر رودخانه در استان حدود یک‌هزار و 350 کیلومتر انجام شده و حدود 1500 کیلومتر باقی‌مانده است به مدیریت ریسک کاربری اراضی پیرامون رودخانه‌ها کمک شایانی می‌کند.
13- تسریع در علامتگذاری (رپرگذاری) حد نهایی بستر رودخانه‌ها که از حدود 2 هزار و 850 کیلومتر رودخانه در استان حدود 620 کیلومتر انجام شده و حدود 2 هزار و 230 کیلومتر باقی مانده است، به مردم در رعایت بستر و حریم رودخانه‌ها بینش بهتری می بخشد.
14- تخصیص اعتبار پیوسته جهت گشت و بازرسی دائمی برای حراست بستر و حریم و پیشگیری و مقابله با تجاوزات و نیز اخذ سند بستر رودخانه‌ها به منظور مراقبت دائمی و تسریع در رفع تجاوزات از عوامل مهم تشدید سیل به ویژه در نقاط جمعیتی است.
15- آموزش‌های عمومی در صداوسیما و رسانه‌ها، نصب تابلوهای هشدار و تابلوهای مشخصات بستر و حریم که نیاز به حدود 3 هزار تابلو در نقاط مناسب است، از موارد کاهنده اثرات سیل است.
16- لایروبی، ساماندهی و اصلاح مسیر رودخانه‌ها با توجه به نوع و شکل رودخانه‌های استان، به طور دائم انجام شود به نحوی که سالانه حداقل 600 کیلومتر از رودخانه‌ها باید لایروبی شود.
17- دیواره‌سازی و تثبیت بستر رودخانه‌ها در نقاط آسیب‌پذیر رودخانه‌ها از ورود سیل به اراضی و تاسیسات مجاور پیشگیری می‌کند، از حدود 200 کیلومتر نقاط آسیب‌پذیر شناسایی شده در استان حدود 50 کیلومتر دیواره‌سازی انجام شده و حدود 150 کیلومتر نیازمند دیواره است.
18- تکمیل عملیات شناسایی، صدور احکام قضایی و تخریب تجاوزات به بستر و حریم رودخانه‌ها در بازگشایی مسیر سیل اهمیت ویژه دارد، در این بین برخی ابهامات قانونی نیز لازم است، رفع شود.
19- مطالعه و ایجاد نقاط امن برای اسکان موقت مردم هر شهر و روستا و تهیه نقشه خروج اضطراری و مانورهای ادواری در آمادگی و حفظ جان مردم اهمیت فوق‌العاده دارد.
20- لایروبی و تنقیه مداوم بالادست، مقطع و پایین دست پل‌ها توسط مالکان و متولیان آنها (راه، راه‌آهن، شهرداری‌ها، دهیاری‌ها، جهاد کشاورزی، بخش خصوصی) از تشدید اثرات سیل جلوگیری می‌کند.
21- مسیرهای انحراف آب که در سیل اخیر (اسفند 97 و فروردین 98) ایجاد شده‌اند، تثبیت شده و تملک شده و برای سیلاب‌های احتمالی سنوات بعدی محفوظ مانده و نگهداری شوند و در مکان‌هایی از جاده‌های اصلی و فرعی و راه‌آهن که در سیلاب اخیر برای عبور سیل تخریب شده، پل طراحی شود و از انسداد آنها خودداری شود.
22- بیمه سیل برای منازل، تاسیسات، وسایط نقلیه، اراضی کشاورزی و... با جدیت ایجاد و توسعه یابد.
23- کارگاه‌ها، دامداری‌ها، مرغداری‌ها و سایر تاسیسات اقتصادی چنانچه در حریم رودخانه‌ها احداث شده‌اند، به بیرون از حریم منتقل شوند و چنانچه خارج از حریم ولی در نزدیکی رودخانه هستند، دایک‌های حفاظتی برای آنها احداث شود.
24- تمام پل‌هایی که بدون مجوز آب منطقه‌ای احداث شده‌اند و مقطع رودخانه‌ها را کاهش داده‌اند، اصلاح یا تخریب و طبق اصول فنی و مجوز صادره بازسازی شوند.
25- دایک‌های حفاظتی برای مناطق آسیب‌پذیر شهرهای آق‌قلا، گمیشان، انبارالوم و سیمین شهر، روستاهای مجاور رودخانه‌ها، فرودگاه گرگان و شهرک صنعتی آق‌قلا احداث شود.
26- جاده کمربندی شهر آق‌قلا به طور کامل تخریب شود و کمربندی جایگزین دو منظوره ( انحراف سیل)، در شرق شهر آق‌قلا احداث شود.
27- ضوابط ساخت مسکن و مصالح به‌کاررفته در واحدهای مسکونی و تجاری و تاسیسات دیگر در شهرهای گنبدکاووس، آق‌قلا، گمیشان، انبارالوم، سیمین‌شهر و روستاهای مجاور گرگانرود و «قره‌سو» متناسب با این باشد که در صورت آبگرفتگی، پایداری آنها مورد تهدید قرار نگیرد.
28- مطالعات مدیریت سیلاب شهری در شهرهای گنبدکاووس، آق‌قلا، گمیشان ، انبارالوم و سیمین‌شهر به فوریت و سایر شهرهای استان در اولویت بعدی مورد بازبینی قرار گرفته و در صورت نیاز اصلاح شود و براساس آنها طرح‌های جامع و تفصیلی این شهرها مورد اصلاح قرار گیرد.
29- در تمام شهرها و روستاهای استان، چهار مولفه مهم کاهش روان‌آب‌های شهری در صدور پروانه‌ها و تهیه طرح‌های تفصیلی مورد توجه قرار گیرد. (شامل انتقال آب سقف بناها به چاه‌های جاذب یا مخازن ذخیره برای فضای سبز، مفروش کردن حیاط‌ها و پیاده‌روها با پازل‌های قابل نفوذ آب به‌جای موزاییک و...، پایین‌تر قرار گرفتن بلوارها از کف خیابان، جانمایی خیابان و پارک در مجاورت رودخانه‌ها )
30- مطالعات دشت سیلابی آق‌قلا-گمیشان به روز شود و در مطالعات طرح‌های هادی روستاها، مسائل مدیریت سیلاب مورد توجه قرار گیرد.
امیدوارم با لحاظ نکات فوق که هر یک از مشاهدات عینی و تجربیات 25 ساله و مطالعات مستمر نگارنده منشا گرفته یکایک و با دقت توسط عموم مردم و دستگاه‌های دولتی مورد توجه قرار گیرد و در بارش‌های بعدی اثرات سیل تعدیل شده و از تشدید آنها نیز جلوگیری شود.
منبع خبری: فارس نیوز گلستان